الگوی نوین اجتماعی و سیاسی
«مهر سیاسی» چارچوبی نوین برای حکمرانی در عصر پست‌مدرن است که تلاش می‌کند از محدودیت‌های مدرنیته فراتر برود، اما درعین‌حال دستاوردها و قوت‌های آن را نیز حفظ کند. برخلاف مدل‌های سنتی که یا دولت‌محورند (همچون سوسیالیسم و نظام‌های اقتدارگرا) یا بازارمحور (مانند سرمایه‌داری نئولیبرال)، مهر سیاسی جامعه‌ای را ترسیم می‌کند که در آن آزادی فردی، حکمرانی مشارکتی و همکاری اقتصادی در کنار هم و در تعادل قرار می‌گیرند.
ناکامی‌های سیاست‌های مبتنی بر رقابت و تقابل، جوامع را دچار گسست کرده و بر نابرابری‌ها و سرخوردگی‌ها افزوده است. مهر سیاسی می‌کوشد این کاستی‌ها را با گنجاندن مشارکت مستقیم شهروندان در ساختار حکمرانی جبران کند؛ به‌گونه‌ای که فرد به‌عنوان بازیگر اصلی در شکل‌دهی به زندگی اقتصادی، سیاسی و فرهنگی باقی بماند.
الف. انسان‌های آزاد به‌عنوان بنیاد جامعه
۱. آزادی فردی، هسته مرکزی جامعه
مهر سیاسی هم سلطه‌گری اقتدارگرایانه را رد می‌کند و هم تسلیم‌پذیری جمع گرایانه را؛ و در عوض، الگویی از حکمرانی را پیشنهاد می‌دهد که در آن، افراد خود به‌طور فعال سرنوشت خویش را رقم می‌زنند. برخلاف دموکراسی‌های لیبرال مدرن که مشارکت سیاسی را به انتخابات دوره‌ای محدود می‌کنند، مهر سیاسی سامانه‌ای از مشارکت پیوسته شهروندان در عرصه سیاست و اقتصاد را بنا می‌نهد.
همان‌گونه که هانا آرنت می‌گوید: «عرصه سیاست مستقیماً از عمل مشترک، از گفتار و کردار در کنار هم برمی‌خیزد.» مهر سیاسی این اصل را در عمل متجلی می‌سازد؛ به این معنا که هر فرد نه یک تماشاگر منفعل، بلکه کنشگری مستقیم در حکمرانی است.
برای تحقق این مشارکت مستقیم مدنی، مهر سیاسی حضور اجباری در فعالیت‌های اجتماعی را مقرر می‌دارد؛ به‌گونه‌ای که هر شهروند موظف است دست‌کم ۱۰ ساعت در ماه برای امور حکمرانی وقت بگذارد. تصمیم‌گیری‌ها تنها به دست سیاستمداران حرفه‌ای سپرده نمی‌شود، بلکه از طریق ساختارهای چرخشی رهبری توزیع می‌گردد تا تمرکز قدرت و انحصار جلوگیری شود.
همچنین، مهر سیاسی با به‌کارگیری پلتفرم‌های دیجیتال حکمرانی امکان رأی‌گیری لحظه‌ای، ارائه مستقیم طرح‌های سیاستی و نظارت فوری بر بودجه‌های عمومی را فراهم می‌کند. این سازوکار نه‌تنها مشارکت سیاسی فراگیر را تضمین می‌کند، بلکه مانع از آن می‌شود که نخبگان سیاسی کنترل تصمیم‌گیری‌ها را در دست گیرند.
۲. جامعه به‌عنوان بستری برای توانمندسازی، نه ابزاری برای کنترل
در «مهر سیاسی»، جوامع به‌عنوان فضاهایی برای توانمندسازی جمعی عمل می‌کنند، نه به‌عنوان سازوکارهایی برای کنترل بوروکراتیک. برخلاف حکمرانی متمرکز سنتی که از بالا به پایین اطاعت را تحمیل می‌کند، مهر سیاسی با اتکا بر شوراهای غیرمتمرکز محلی، خودگردانی را تقویت کرده و تضمین می‌کند که هر فرد سهم مستقیمی در فرآیند تصمیم‌گیری داشته باشد.
همان‌گونه که ژان ژاک روسو می‌گوید: «حاکمیت مردم باید به‌طور مداوم اعمال شود، نه اینکه صرفاً به نمایندگان واگذار گردد.» مهر سیاسی این ایده را محقق می‌سازد و به‌جای منفعل بودن دموکراسی انتخاباتی، ساختاری پویا و مشارکتی ارائه می‌دهد که امکان حکمرانی پیوسته توسط مردم را فراهم می‌کند.
برای جلوگیری از سوءاستفاده از قدرت در جوامع غیرمتمرکز، مهر سیاسی تدابیر زیر را اعمال می‌کند:
- محدودیت‌های سخت در دوره‌های مسئولیت و سازوکارهای چرخشی رهبری برای جلوگیری از رکود سیاسی.
- نهادهای حل‌وفصل اختلافات به رهبری شهروندان تا حکمرانی شفاف و دموکراتیک باقی بماند.
- نظارت مرکزی بر فراگیری و شمول اجتماعی، به‌گونه‌ای که «صندوق اعتماد ملی» بتواند منابع را از جوامعی که اصول دموکراتیک را نقض می‌کنند، باز پس گیرد.
- چارچوب پاسخگویی عمومی که تمام اقدامات حکمرانی را در لحظه برای شهروندان قابل نظارت و بررسی می‌کند.
این ضمانت‌ها تضمین می‌کنند که هیچ نهاد محلی به ابزار اجبار تبدیل نشود، بلکه همواره به‌عنوان ساختاری پویا و پاسخگو باقی بماند.
ب. بازار به‌عنوان ابزار، نه حاکم
مهر سیاسی بازار را به‌عنوان ابزاری برای هماهنگی اقتصادی ارزشمند می‌داند، اما با این ایده که نیروهای بازار باید سرنوشت جامعه را تعیین کنند مخالف است. برخلاف سرمایه‌داری نئولیبرال که رقابت را محرک پیشرفت می‌پندارد، مهر سیاسی بر همکاری اقتصادی و کارآفرینی اجتماعی-محور تأکید دارد.
کارل پولانی هشدار داده بود: «اگر مکانیسم بازار تنها هدایتگر سرنوشت انسانی باشد، نتیجه چیزی جز ویرانی جامعه نخواهد بود.» مهر سیاسی این هشدار را جدی می‌گیرد و اذعان دارد که بازارهای افسارگسیخته منجر به انحصار، تمرکز ثروت و محرومیت اقتصادی می‌شوند.
به‌جای آن، مهر سیاسی مراکز پرورش کارآفرینی مبتنی بر جامعه را ایجاد می‌کند؛ جایی که فعالیت اقتصادی در عین رقابتی بودن، بر پایه همکاری نیز استوار باشد. جوامع با فراهم کردن زیرساخت‌های مشترک، راهنمایی و حمایت مالی، نوآوری را تقویت می‌کنند بی‌آنکه گرفتار پیامدهای مخرب رقابت افسارگسیخته شوند.
با گره زدن فعالیت اقتصادی به حکمرانی محلی، مهر سیاسی تضمین می‌کند که شکوفایی اقتصادی تنها در دستان یک نخبۀ ثروتمند متمرکز نشود، بلکه به‌طور عادلانه میان مردم توزیع‌شده و پاسخگوی جامعه باقی بماند.
د. «مهر» به‌عنوان الگویی برای تحول جهانی
جهان معاصر امروز با رکود سیاسی و سرخوردگی اقتصادی دست‌وپنجه نرم می‌کند:
- دموکراسی‌های لیبرال در حل نابرابری اقتصادی و بی‌میلی سیاسی ناکام مانده‌اند.
- رژیم‌های اقتدارگرا زیر فشارهای داخلی و خارجی در حال فروپاشی‌اند.
- اقتصادهای سرمایه‌داری با تولید نابرابری‌های شدید، تخریب محیط‌زیست و گسست های اجتماعی، بنیان جامعه را تضعیف کرده‌اند.
همان‌گونه که آنتونیو گرامشی می‌گوید: «جهان کهن در حال مرگ است و جهانی نو در تقلا برای زاده شدن؛ و اینک زمان هیولاهاست.» مهر سیاسی پاسخی روشن در برابر هر دو بن‌بست—اقتدارگرایی و سرمایه‌داری نئولیبرال—ارائه می‌دهد؛ الگویی مشارکتی، عادلانه و جامعه‌محور.
مهر سیاسی تنها ایده نیست؛ بلکه یک ضرورت است. این نظام فراهم می‌آورد:
- آزادی فراتر از انتخابات: هر شهروند به‌طور مستقیم در حکمرانی مشارکت می‌کند.
- عدالت اقتصادی: ثروت در خدمت جوامع قرار می‌گیرد، نه در اختیار نخبگان شرکتی.
- توانمندسازی فرهنگی: با جلوگیری از تحمیل هویت اجتماعی توسط نیروهای خارجی.
هانا آرنت یادآور می‌شود: «تنها جوامعی پایدارند که به افراد از طریق کار و روابطشان معنا ببخشند.» مهر سیاسی با بازگرداندن معنا، آزادی و عدالت، مسیری نو برای ایران، منطقه‌ی غرب آسیا و شمال آفریقا و حتی فراتر از آن ترسیم می‌کند.
